Maksim Gorki
Rosyjski powieściopisarz, dramaturg i publicysta, uważany za prekursora socrealizmu. Przewodniczący Związku Pisarzy ZSRR (1934-1936).
Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Alieksiej Maksimowicz Pieszkow. Po śmierci rodziców wychowywała go babcia, już w wieku 11 lat musiał zarabiać na siebie. Pracował jako dziennikarz, próbował też swoich sił na uniwersytecie w Kazaniu. W środowisku studenckim zapoznał się z literaturą marksistowską i został aktywistą, wkrótce aresztowany, znalazł się pod stałym nadzorem policyjnym.
Debiutował w 1892 r. opowiadaniem Makar Czudra, opisującym tragiczną miłość dwojga młodych Cyganów.
W 1896 r. ożenił się; na świat przyszło dwoje dzieci, po kilku latach jednak małżeństwo rozstało się, a od 1904 r. towarzyszką życia Gorkiego była aktorka i działaczka polityczna Maria Andrejewa (1868-1953). Pierwsza żona, Jekatierina Pieszkowa (1876-1965), zajmowała się pomocą więźniom politycznym, także polskim.
W 1900 r. Gorki zawarł osobistą znajomość z Antonem Czechowem i Lwem Tołstojem, niedługo potem z Leninem. W styczniu 1905 za deklarację rewolucyjnych przekonań został aresztowany, w lutym zwolniono go za kaucją pod presją zachodnioeuropejskiej opinii publicznej (głos w jego sprawie zabrali m.in. Anatole France, Auguste Rodin, Edmondo de Amicis i Giacomo Puccini). Brał udział w rewolucji burżuazyjnej 1905 r., wstąpił do Rosyjskiej Socjal-Demokratycznej Partii Robotniczej. W 1906 r. odwiedził Amerykę.
W latach 1906-1913 ze względów politycznych i zdrowotnych przebywał we Włoszech, na Capri, prowadził tam szkołę partyjną dla robotników, a w 1910 zaprzyjaźnił się z Feliksem Dzierżyńskim, był redaktorem bolszewickich czasopism.
Wybuch rewolucji bolszewickiej przyjął z dystansem, krytykował metody, starał się zmieniać nastawienie rewolucjonistów do inteligentów.
Od 1921 r. Gorki przebywał znowu na emigracji, najpierw w Niemczech, następnie we Włoszech. W 1926 r. powstał w Związku Radzieckim film Matka na podstawie powieści 1926 (fabułę filmowano jeszcze dwukrotnie, w latach 1955 i 1989). Na cześć pisarza nazywano w Rosji ulice, fabryki, a nawet miasto i samolot (Tupolew ANT-20). Sam Gorki odwiedzał ZSRR, a w 1932 r., na osobiste zaproszenie Stalina, wrócił tam na stałe i został pierwszym przewodniczącym Związku Pisarzy. Nasilające się stalinowskie represje jego również dotykały, m.in. przebywał w areszcie domowym. W 1934 r. zmarł Maksim Pieszkow, syn Gorkiego. W dwa lata później umarł sam pisarz, na pogrzebie jego trumnę nieśli Stalin i Mołotow. Odpowiedzialność za jego śmierć przypisywano NKWD, pod takim zarzutem skazano i rozstrzelano Gienricha Jagodę, ówczesnego szefa aparatu bezpieczeństwa ZSRR.
- Ur.
- 28 marca (16 marca wg starego stylu) 1868 w Niżnym Nowogrodzie
- Zm.
- 18 czerwca 1936 w Moskwie
- Najważniejsze dzieła:
- Matka, Mieszczanie, Wrogowie, Na dnie, Dzieciństwo
